Średniowieczne malowidła naścienne w kościele św. Benedykta w Krnowie-Kostelcu

Pierwotny jednonawowy kościół w stylu romańskim z kwadratowym presbiterium oraz absydą na stronie wchodniej, gdzie znajdują się odkryte średniowieczne naściennie malowidła, zbudowano prawdopodbnie w 2. połowie XIII wieku. Po przebudowie kościoła po r. 1760 pomieszczenie służyło jako zakrystia. Wg D. Prixa presbiterium i pierwotny kościół wybudowano w okresie koło r. 1240. Wcześniejszą przebudowę wiąże z decyzjami Rady Miejskiej po roku 1400, budowa sklepienia jednego z pól presbiterium datowana jest na okres koło r. 1470. Odkrywaniem malowideł w latach 2000 – 2007 zajmował się kolektyw restauratorów zabytków pod kierownictwem R. Balcarowej - usunięto nowsze warstwy tynku, zakonserwowano je i przywrócono im pierwotny, romański i gotycki styl.

W półokrągłej absydzie znajdują się romańskie malowidła, duża kompozycja pn. Majestas Domini (Chyrstus na tronie w mandorli) z symbolami Ewangelistów. Pod mandorlą zachowały się dwa pasy obrazów – w górnym, węższym malarz namalował półpostacie świętych opatrzone szarfami z napisami, podczas gdy do dolnego, szerszego pasa autor zakomponował sceny z dzieciństwa Chrystusa. Cykl rozpoczyna scena Zwiastowanie Najświętszej Maryi Pannie - w ręku trzyma ona wrzeciono, z którego przędzie nić, aby z niej utkać zasłonę do Świątyni Pańskiej. W scenie Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny matka Jezusa spotyka się ze św. Elżbietą, która oczekuje narodzin św. Jana Chrzciciela. Dalsze w kolejności to Narodzenie Chyrstusa, które jednak dochodwało się tylko we fragmentach, do żłóbka z wyżyn sfruwają dwaj Aniołowie, trzymający kadzielnice. Postać Maryi Panny widzimy tylko w zarysie, tak samo jak św. Józefa. Pokłon Trzech Króli zaciekawi motywem dwu Aniołów niosących koronę Maryi Pannie trzymającej na kolanach Dzieciątko Jezus. Przybywający Królowie, owieńczeni aureolami, odziani są w bogato zdobione płaszcze. Cykl zamyka Rzeź niewiniątek, scena, kiedy król Herod rozkazuje dwu mężczyznom, by zabili wszystkich małych chłopców. Na listwie zachował się napis: REX ERODES. W górnym pasie Archanioł Gabriel zwraca się do Maryi Panny jako do MATER D(O)M(I)N(I). Nad Pokłonem Trzech Króli malarz umieściłŁ jeszcze półpostacie św. Trzech Króli. Dalej widzimy popularne w tych czasachpostaci świętych, pas zamyka św. Antoni Pustelnik. – ANTO(IU)S. Na wystrój absydy mógł wpłynąć któryś z mnichów, służacych w klasztorze cysterek w Tisznowie (Tišnov), do którego po roku 1240 majątki ziemskie koło Krnowa należały. Poźniej ponownie zwórcone zostały królom czeskim, wiemy, że królowa Konstancja Węgierska, małżonka Przemysła Otakara I założyła klasztor w Tisznowie, by stał się miejscem jej ostatniego spoczynku. Malowidła prawdopodobnie powstały w 2.połowie XIII wieku.

Malowidła odkryte na kwadratowej przestrzeni północnej ściany presbiterium kościoła przedstawiają Legendę o św. Benedykcie. Pierwsza scena znajduje się u góry i przedstawia św. Benedykta wysłanego przez rodziców do szkoły w Rzymie, gdzie jednak nie czuł się dobrze, dlatego w towyrzystwie swojej niani miejsce to opuścił. Kolejny obraz to pierwszy cud, który zdarzył się za sprawą św. Benedykta – było to zreperowanie rozbitego sita, które jego niania niechcący upuściła na podłogę. Św.Benedykt odziany jest w biały plaszcz, głowę zdobi mu aureola. Drugi pas przedstawia św. Benedykta żyjącego w samotności w jaskini w pobliżu Subiaca, gdzie mnich Romanus nosił mu jedzenie w koszyku. W dalszej scenie mnichowi objawił się Chrystus i poprosił go, by wziął jedzenie ze swego stołu i zaniosł je św. Benedyktowi, który pościł i nie wiedział, żejuż jest Wielkanoc. Święty Benedykt spożył posiłek w towarzystwie mnicha i wspólnie uczcili święto Zmartwychwstania Chrystusa. Dalszy obraz przedstawia św.Benedykta, który rzuca się w cierniste krzaki, chcąc w ten sposób zapomnieć o pięknej kobiecie. Następnie św. Benedykt spotyka się z mnichami, którzy proszą go, by został opatem klasztoru Vicovaro a dalej już w szacie benedyktyna czyta z księgi słuchającym go mnichom. W trzecim pasie św. Benedykt opuszcza klasztor Vicovaro, po drodze ożywia wyschnięte źródło i błogosławi tryskającej z niego wodzie. Później Benedykt zakłada dwanaście klasztorów. Jeden z mnichów – Florentius – wysyła św. Benedyktowi zatruty chleb, ale gawron porywa chleb i odfruwa z nim. Następnie Florentius wysyła do klasztornego ogrodu siedem nagich dziewcząt, aby zatańczyły przed św. Benedyktem i mnichami. W czwartym pasie widzimy Śmierć Florentiusa, bowiem Bóg zesłał piorun, który uderzył w balkon, na którym stał Florentius. W kolejnej scenie św. Benedykt wypędza demony ze zbocza góry i zakłada klasztor Monte Casino. Pas zamyka scena przedstawiająca św. Benedykta i jego siostrę św. Scholastykę.

Naprzeciw wejścia do presbiterium na południowej ścianie autor umieścił sceny moralizatorskie – Czyny miłosierdzia i Grzechy śmiertelne. W górnym pasie znajduje się obarz Nasycenie głodnego oraz Napojenie spragnionego. W drugim pasie z kolei Okrycie nagiego, Przygarnięcie wędrowców na noc oraz Odwiedzenie skazańców, zakutych w dyby. W trzecim pasie z kolei widzimy Odwiedziny chorego oraz Wyprawienie pogrzebu zmarłemu. Z prawej strony malarz wkomponował pierwszy ze Śmiertelnych grzechów. Do paszczy Lewiatana wjeżdża konno mężczyzna z sokołem na ramieniu oraz kobieta, trzymająca zwierciadło – Pycha. Na czerwonym tle zawsze widnieje postać diabełka, czekającego na dusze grzeszników. Dalszymi w kolejności są małżonkowie siedzący na psie, który w paszczy trzyma kość – najprawdopobniej przedstawiają Zazdrość. Z prawej strony okna jest mężczyzna z piersią przebitą mieczem i kobieta, która zabiła swoje dziecko – Gniew. Dalsza para małżeńska jedzie na lisie, który w pysku ma gęś, zaś obaj małżonkowie trzymają naczynie z napojami i jedzeniem, przedstawiając grzech Obżarstwa („Fresser“).

Malowidła na południowej i północnej stroniepresbiterium sporządził malarz z solidnym wykształceniem. Jego malarstwo impastowe przypomina ołtarze tablicowe z okresu drugiej połowy XV wieku. Zdaniem D.Prixa wykonanie malowideł zamówił wojewoda z rodu Przemyślidów Mikołaj V. Opawski i Raciborski, który dziedzictwo objął w 1437r. (zmarł 1452) lub Wacława III, który panowałw latach 1453 – 1456.

Na wschodniej stronie kwadratowego presbiterium nad łukiem triumfalnym znajdujesię Ukoronowanie Panny Marii przez Boga Ojca i Chrystusa lub Św. Trójcę, zaś na ścianie zachodniej widnieje Przemienienie Pańskie (Mt, 17, 1-9) z postaciami Mojżesza, Eliasza oraz apostołów: św.Jakuba, Jana i św. Piotra, których Chrystus zabrał ze sobą na górę Tabor. Pola sklepienia wypełnione są symbolami czterech ewangelistów oraz postaciami ojców Kościoła –św. Grzegorza, św. Augustyna, św. Ambrożego i św. Hieronima. Malowidla powstały koło r.1470. Wewnętrzny pas łuku triumfalnego zdobi półpostać Panny Marii z Dzieciątkiem Jezus oraz pnącza z motywami roślinnymi.

Galerię herbów, dołączoną do malowideł, analizował P.Müller. Od strony wschodniej dochował się herb Petra Gereba z Wingarten, zarządcy majątków za czasów króla Macieja Korwina – czerwona tarcza ze złotą koroną i lwem z koronąna głowie. Po prawej znajduje się herb miasta Krnow – na tarczy widnieją trzy trąbki łowieckie i trzy gwiazdy. Na trójkątnej powierzchni pachy łuku sklepienia znajduje się herb Królestwa Czeskiego – srebrny lew na czerwonej tarczy, zaś na prawo – herb Królestwa Węgier: tarcza podzielona na horyzontalne pasy, w kolorach na zmianę srebrnym i czerwonym. Na stronie północnej,na prawo znajduje się herb Rudolfa z Rüdesheim, wrocławskiego biskupa – na rozdzielonej tarczy u góry widać ośmiokątną gwiazdę,u dołu białą (srebrną) rozetę a z lewej strony jest herb biskupstwa wrocławskiego – srebrne liliena czerwonej tarczy. Na południowej stronie z prawej jest herb Śląska – czarna orlica ze srebrną przepaską na złotym polu. Na ścianie zachodniej znajduje się herb cechu malar zy - na czerwonym polu trzy srebrne tarcze a z prawej strony herb Cesarstwa Rzymskiego – dwugłowa czarna orlica na złotym polu.

D. Prix zakłada, że namalowanie herbów zamówił Jan IV Starszy Opawski i Raciborski, który panował w Krnowie w latach 1461-1474. Wykluczyć jednak nie można ani Petra Gereba z Wingarten, który władał tu w 70. latach XV wieku. Jeśli chodzi o treść malowideł, można założyć, że autorem koncepcji był zawsze wykształcony duchowny, działający w kościele parafialnym w połowieXIII wieku, na początku drugiej połowy XV wieku i w latach 70. XV wieku. Wykształcony ksiądz mógł być też mnichem w klasztorze minorytów albo komturii johanitów w Krnowie.

Unikatowy zespół odrestaurowanych malowideł naściennych w kościele św. Benedykta w Krnowie-Kostelcu nie ma w czeskiej części Śląska sobie równych. W r. 2012 udało się dokończyć całkowitą renowację kościoła oraz udostępnić odrestaurowane wnętrza, głównie dzięki dotacji z Unii Europejskiej w ramach Regionalnego Morawskośląskiego Programu Operacyjnego.